De dynamiek van de Waddenzee en bodempatronen die daardoor worden gevormd, hebben veel effect op de het bodemleven. Nederlandse onderzoekers hebben een innovatieve methode gevonden om  de bodempatronen die veel effect hebben op de voorkomende dieren beter in beeld te brengen. Het begrijpen van deze interacties kan helpen bij het identificeren van gevoelige plekken in de Waddenzee. De effecten van menselijke invloeden en natuurlijke dynamiek kunnen zo verder worden ontrafeld.

Bodemleven onder water
Op het eerste gezicht lijkt een wadplaat soms een kale bedoeling, maar op en in de bodem leeft een hele gemeenschap van wormen, schelp- en schaaldieren. Terwijl we al veel weten over de levensgemeenschappen van de bodem op het droogvallende wad, is nog veel minder bekend over het deel dat altijd onder water staat. Binnen het programma Waddenmozaïek wordt daarom juist onderzoek gedaan naar de delen die bij eb nooit droogvallen: de ondergedoken Waddenzee.

Van zandplaat tot megaribbel
De Waddenzee is een erg dynamisch systeem. Door stroming, getij en sediment (zand, klei, grind e.d.) ontstaat er op de waddenbodem een soort heuvellandschap dat zich over de zeebodem verplaatst. Van kleine rimpelingen, tot zandplaten en daartussen megaribbels van zo’n 20 meter lang en een halve meter hoog. Veel bodemdieren zijn niet bestand tegen deze verandering van hun leefomgeving: een centimeter verplaatsing kan voor hen al een probleem zijn. De meeste diersoorten kunnen dan ook niet overleven in een omgeving met megaribbels die vrij snel heel veel sediment verplaatsen. Met de bestaande karteringstechnieken vielen echter juist deze megaribbels weg, terwijl deze grote invloed hebben op het voorkomen van verschillende diersoorten.

Gevoelige delen in kaart
Het gerenommeerde tijdschrift Remote sensing in Ecology and Conservation publiceerde deze week een studie van een team van Nederlandse onderzoekers van Waddenmozaïek. Beschreven is hoe zij de bodempatronen in beeld kunnen brengen, die veel effect hebben op het voorkomen van bodemleven. De onderzoekers combineren daarbij de nieuwe bodemkaart met gegevens uit de eerdere bemonsteringscampagne, om verbanden tussen dynamiek en het voorkomen van soorten aan te tonen. In gebieden met megaribbels worden vooral mobiele en weerbare soorten gevonden die zich snel door het sediment kunnen bewegen terwijl in de rustiger gebieden voornamelijk gevoeligere soorten zoals kokkels en wadslakjes voorkomen.
Het begrijpen van de interacties tussen natuurlijke dynamiek en het voorkomen van soorten kan helpen bij het identificeren van gevoelige plekken in de Waddenzee. Daarnaast kan vervolgonderzoek helpen bij het uit elkaar trekken van de effecten van natuurlijke- en menselijke bodemberoering, om bij te kunnen dragen aan de bevordering van de onderwaternatuur.

Schematische weergave

–   Links: In rustige gebieden – zonder megaribbelvorming – worden vooral soorten gevonden die minder mobiel zijn en vaak het water filtreren voor hun voedsel (zogenaamde filter-feeders). Dit zijn gevoeligere soorten zoals de kokkel en zandgaper maar ook de veelkleurige zeeduizendpoot.
–   Midden: In gebieden met minder sterkere megaribbelvorming komen alleen nog filter-feeders voor die heel mobiel zijn, zoals de Amerikaanse zwaardschede, en verder soorten die organisch materiaal van de bodem eten (deposit-feeders) zoals de wapenworm.
–   Rechts: Bij sterke megaribbelvorming komen alleen nog de meest mobiele deposit-feeders en aaseters voor, zoals kniksprietkreeftjes en bepaalde zandzagers.